Бул макалада байыркы түрк тилдерине тиешелүү болгон сөздөр каралат. Тил өзүнүн өнүгүүсүнүн түрдүү этаптарында лингвистикалык көрсөткүчтөрүндө ар дайым өзүнүн белгилерин, изин калтырып келген. Бүгүнкү күндө аныктоо өтө кыйын болгон бул тарыхый белгилер тил тарыхын кылдат изилдөө үчүн эң баалуу материалдардын бири болуп саналат. Бул белгилер аркылуу тилдин табигый абалын, анын курчап турган өлкөлөр менен саясий жана маданий байланышын аныктоого болот. Демек, тил – элдин тарыхынын күзгүсү дейбиз. Демек, тилдин өнүгүү тарыхы ошол тилдин ээлеринин тарыхы менен тыгыз байланышта. Элдик тарых илимпоздорунун тилге өзгөчө көңүл буруп, аны тарых менен салыштырып изилдөөсүндө чоң кемчиликтин белгисин көрө алабыз. Бирок, көп колдонулган түрк сөздөрү менен түрк тилине орток сөздөрдү айырмалоо керек. Мисалы, араб-фарсы жана монгол тилдеринин кириш элементтери сөздүктөн алынып салынса, түрк тилдеринин лексикасы гана калат жана бул түрк тилдеринин жалпы лексикасын түзөт. Жалпы лексиканын курамына түрк тилдеринин ар кайсы диалектилеринде ар кандай вариантта колдонулган, бирок семантикалык мааниси бирдей болгон сөздөр кирет. Сөздүктүн лексикасын барактап көрсөң, булар «Мукаддиматтын» үчтөн бир бөлүгүн түзөт экен. Бул жазма эстеликте кыпчак тилинин мүнөздүү белгилери ошол жерде жазылган жазма варианттарга салыштырмалуу канчалык деңгээлде сакталып калганын билүү биздин изилдөөнүн максаттарынын бири.

Полный текст

Бұл мақалада көне түркі тілдеріне ортақ сөздердің фонетикалық ерекшеліктері қарастырылады. Фонетикалық зерттеуіміздің нысаны – сөздіктің дыбыстар жүйесі. Ол үшін біз алдымен оппозициялық әдісті қолданамыз. Бұл әдіс бір-бірімен мағыналық айырмашылығы бірен-саран дыбыс өзгешелігіне негізделген сөздерді анықтау үшін қажет.           Туыс тілдердің ішінде өзара жақын тілдерге тән ортақ белгілер өте көне дәуірлерде пайда болған көрініс екеніне дау тумауға тиіс. Осыдан келіп екі мақсат айқындала түседі: бірі – фонологиялық зерттеу арқылы жеке дыбыстардың (фонеманың) даму эволюциясын, әуелгі қалпынан өзгеріске ұшырауын айқындау да, екіншісі – ол арқылы фонологиялық жүйеде болған жекелік не ортақ өзгерістерді белгілеуге ұласады. Фонетикалық зерттеуіміздің нысаны – сөздіктің дыбыстар жүйесі. Ол үшін біз алдымен оппозициялық әдісті қолданамыз. Бұл әдіс бір-бірімен мағыналық айырмашылығы бірен-саран дыбыс өзгешелігіне негізделген сөздерді анықтау үшін қажет.

Полный текст