Климаттын өзгөрүү шартында агротокойчулук негизги ролду ойнойт. Үй чарбасында агротокойчулукту өнүктүрүү – Жаңы-Жол аймагынын тургундары үчүн абдан маанилүү. Демек, бул изилдөө 2024 жылдын жаз айында  ушул аймактагы  үй чарбалардын натыйжалуулугун баалоо максатында жүргүзүлдү. Талаа иштери 6 айылда жүргүзүлүп, сурамжылоого 62 респондент жана фокустук группадагы талкууга 8 дыйкан катышты.

Анализдин жыйынтыгында, бардык айылдарда бирдей деңгээлде айыл чарба жана мөмө берүүчү дарак жана бадал өсүмдүктөрүн өстүрүшөт. Кокон гиласы (23%) жана кара өрүктүн (25%)  мөмөлөрү экономикалык жактан пайдалуу болуп, калк арасында ушул түрлөрдү өстүрүүгө  суроо талап жогору. Андан сырткары, малина  жана кулпунай (15%) массалык түрдө өстүрүлүп, алардан жакшы киреше таап жатышкандыгы аныкталды.

Климаттын өзгөрүү процесси боюнча калктын түшүнүгү ар түрдүү. Көпчүлүк респонденттер үчүн бул процесс- кургакчылыктын көбөйүшү жана  температуранын жогорулашы (80 %-60%), жаан-чачындын туруксуздугу,  вегетациялык сезондун өзгөрүшү жаздагы үшүктүн көп болушу (55%-60%) катары түшүндүрүлдү.

Андан сырткары,  сугат суунун жетишсиздиги, топурактын асылдуулугунун төмөндүгү жана агротехникалык билимдин аксап жаткандыгы негизги көйгөйлөр экендиги талкууланды. Бул кемчиликтерин жоюу жана элдин жашоосун жакшыртуу максатында окутуу демилгелери сунушталды.  Бул окутуулар  жергиликтүү тургундарды жана дыйкандарды климаттык өзгөрүү шартына ылайыктуу жана заманбап айыл чарба технологиялары боюнча керектүү компетенцияларды камсыз кылууга багытталышы керек. Мындан тышкары, азык-түлүк нарк чынжырчасы боюнча практикалык көндүмдөрдү калыптандыруу үй чарбасынын экономикалык мүмкүнчүлүктөрүн  жогорулатат.

Полный текст

Тоолуу Көк-Таш айылында айыл чарбасы жергиликтүү тургундар үчүн эң негизги жашоо булагы болуп саналат.  Бирок, климаттын өзгөрүү процессине байланыштуу айыл чарбасын жүргүзүүдө көптөгөн көйгөйлөр жаралууда. Бул изилдөө ушул айылдагы  айыл чарба тармагынын натыйжалуулугун баалоо максатында жүргүзүлдү. Изилдөөнү ишке ашырууда экинчилик маалыматтарды топтоо, сурамжылоо, пикир алмашуу, анкета жүргүзүү жана фокустук топтордо баарлашуу методдору талаа шартында колдонулду.  Анкета жүргүзүүгө ар кайсы тармакта эмгектенген 20 айыл тургуну тартылды,  ал эми фокустук топто баарлашууга 7 дыйкан катышты.

Анализдин жыйынтыгында, буудай жана арпа өстүрүү 55% га  азайып, помидор жана капуста өстүрүү 20 жылдын ичинде 10%дан  55 % га чейин көбөйгөн.  Ал эми, кулпунай жана малина 2020-жылдары өндүрүлүп баштап, бул көрсөткүч 2023-жылы 35% га чейин жогорулаган.

 Фокустук группанын талкуусунун негизинде, малды багуудан дегеле пайда жок экендиги тастыкталып, ушул убакка чейин бир дагы дыйкан экономикалык эсептөөлөрдү жүргүзүп, киреше-чыгашасын эсептеп көрүшпөгөндүктөрүнө ынанышты.

Айылдын малы жайыттардын сыйымдуулугунан 4 эсе жогору. Жайыттардын азыркы  абалы боюнча сурамжылоодо айыл тургундарынын 100% жайлоонун түшүмдүүлүгүнүн азайгандыгын,  ал эми 75% жайлоолордун аянтынын кыскарып  кеткендигин көрсөтүшүп, мал жайлоодон толук кандуу азык-зат алып, эттенбей келип жаткандыгын баса белгилешкен. Демек, жергиликтүү калк жана башкаруу органдары бул көйгөйдү жакшы түшүнүшкөндүгү менен, иш-чара колдонуп, жайлоолорду калыбына келтирүүгө көңүл  бурулбагандыгы көрүнүп турат.

Климаттын өзгөрүү процессинде айыл тургундарынын 100% жаан-чачындын азайганын, 80%  температуранын жогорулап жаткандыгын, 80% вегетациялык сезондун өзгөрүшүн, 75% кургакчылык болуп жаткандыгын жана 55% зыянкечтердин көбөйгөнүн белгилешкен.

Изилдөөнүн жыйынтыгында, азыркы климаттык шарттарга ылайык келген айыл чарба практикалык сунуштар берилип, айыл тургундарынын агротехникалык жана зоотехникалык  билимге басым жасап,  айлана-чөйрөгө тийгизген таасирлерин азайтып, экономикалык эсептөө жүргүзүп, айылдын жаратылыш ресурстарын кийинки муунга өткөрүп берүүсү абдан маанилүү экендиги белгиленди.

Полный текст