Макалада кесиптик лицейдеги студенттердин биология боюнча долбоордук иштерин уюштуруу ыкмалары каралган. Биология окуу предмети катары долбоордук иш-аракеттерди ишке ашырууга кеңири мүмкүнчүлүктөрдү берет. Бул теориялык материалды өнүктүрүүгө гана эмес, ошондой эле кесиптик даярдоо үчүн зарыл болгон маданиятты, изилдөө жана курал-жабдыктар менен иштөө көндүмдөрүн калыптандырууга көмөктөшөт. Билим берүү ишмердүүлүгү кесиптик даярдык менен айкалыштырылган кесиптик лицейлерде окуучулардын долбоордук иш-аракеттери маалымат менен иштөө, чечимдерди кабыл алуу жана биологиялык билимдерди практикалык максаттарда колдонуу сыяктуу кесиптик маанилүү компетенциялардын калыптанышына алып келет.

Окуу процессиндеги долбоорлор билимди гана өнүктүрбөстөн, сынчыл ой жүгүртүү, өз алдынча маалымат издөө, топ менен иштөө көндүмдөрүн да өнүктүрөт. Мындан тышкары, долбоордук иш-чараларды киргизүү окуучулардын мотивациясын жогорулатууга жардам берет, бул өзгөчө кесиптик лицейлер үчүн маанилүү, бул жерде окуучуларды окуу процессине тартууда кыйынчылыктар көп кездешет.

Долбоордук иштер менен иштөөдө көптөгөн кызыктуу жана пайдалуу маалыматтарды алышат, бул болсо коомдо ийгиликтүү социалдашуусунда пайдасы тийүүсү мүмкүн. Студенттер менен бирдикте жүргүзгөн изилдөөчүлүк-тажрыйбалык, экологиялык, социалдык багыттарды камтыган долбоорлор жакшы натыйжа берди.

Полный текст

Жердин атмосферасында байкалган сырдуу жана табышмактуу болгон кубулуш – закым. Сунушталган макалада жарыктын сынуу кубулушунун колдонуп, анын пайда болуу шарттары, түрлөрү түшүндүрүлгөн. Сынуу көрсөткүчү өзгөрүп турган оптикалык бир тектүү эмес чөйрөдө, б.а. Жердин атмосферасында жер бетинде жайгашкан объекттерден байкоочуга келген жарык нурларынын траекториясынын ийриленишине алып келет. Мына ошондо анын жалган сүрөтү – закым пайда болот. Бул кубулушту байкоо үчүн төмөнкү шарттардын болушу зарыл: жалпак беттин болушу, байкоо жүргүзүлүүчү чоң мейкиндиктин жана жер бетинин ысышы. Оптикалык бир тектүү эмес чөйрөдө жарык нурунун траекториясынын томпогу чөйрөнүн сынуу көрсөткүчү азайган тарапты көздөй багытталып, жарык нуру дайыма ийриленет. Демек, качан асты жакта муздак аба катмары, анын үстүндө жылуураак аба катмары жайгашкан учурда жогорку закым байкалат. Ал эми, Күндөн ысыган беттердин үстүндө (чөлдө жана асфальт жолунун үстүндө) төмөнку закым пайда болот.

Полный текст

В данной статье приведены варианты классификации внутрипредметных связей (по уровню, степени обобщенности и способу реализации), характерных для школьного курса физики, а также практические рекомендации по их реализации в образовательной практике. Кроме того, остановились и на основных функциях внутрипредметных связей. Для большей части связей, занимающих промежуточное положение между локальными и глобальными, использовался метод аналогий. Приведенная в статье аналогия между механическими и электрическими колебаниями помогает обучаемым понять общие принципы колебательных процессов. С 7-го по 11-й классы учащиеся изучают физику, имеющую концентрическую структуру, предполагающую возвращение к ранее изученному материалу с целью углубления и переосмысления. Именно поэтому, выявление и анализ внтурипредметных связей является необходимым условием эффективного обучения.

Полный текст

Биология сабагында ызы-чуу жөнүндө маалыматтарды билгенден кийин, биз өзүбузгө максат койдук: акустикалык ызы-чуунун окуучунун ден-соолугуна тийгизген таасирин изилдөө. Экологиялык аспекттеги бул көйгөй илимде дээрлик талкууланбайт. Ызы-чуу экологиялык фактор катары кеңири таралган биология окуу китептеринде да көңүл бурулбайт. Бул изилдөө долбоорун даярдоого биздин кызыгуубуз " ызы-чуу деген эмне, ал адамга кандай таасир этет жана карылыкка чейин жакшы угууну кантип сактоо керек?» Изилдөө объектиси: акустикалык ызы-чуу үн кубулушу катары. Изилдөө предмети: адамдын денесине акустикалык ызы-чуу таасири. Наушниктердин адамдын угуусуна тийгизген таасири жөнүндө дарыгерлердин, окумуштуулардын ар кандай пикирлерин талдап чыккандан кийин, бул ооруларды дарылагандан көрө, угуунун начарлашынын коркунучунан сак болуусун жана плеер же телефон менен кулакчындарды колдонууну чечсеңиз, анда кулакчындарды колдонуу боюнча сунуштар жана угуу гигиенасынын эрежелери менен таанышуу маселелери каралган

Көйгөйгө, объектке, предметке жана изилдөөнүн максатына ылайык бир нече милдеттер каралган.

Полный текст

Бул макалада физикалык эсептерди чыгарууда окуучулардын өз алдынчалыгын жогорулатуу боюнча ыкмалар жана методдор тууралуу сөз кылабыз. Физикалык маселелерди чечүүдө окуучулардын өз алдынчалыгын жогорулатуу – бул билим алуунун активдүү процесси болуп саналат. Мектептеги физика сабагында окуучулардын маселелерди чыгаруу процессинде өз алдынчалыгын өнүктүрүү, алардын ой жүгүртүүсүн жандандырып, теорияны практикада колдонууга мүмкүнчүлүк берет. Өз алдынча иштөө аркылуу окуучулар логикалык ойлонуу, чыгармачылык жана анализдөө жөндөмдөрүн өнүктүрөт. Бул макалада окуучулардын өз алдынча иштөө чыгармачылыктарын жогорулатуу боюнча бир катар ыкмалар, сунуштар жана практикалык маселелер берилди.

Бул макалада физика сабагында окуучулардын өз алдынча иштөө жөндөмдөрүн өнүктүрүү маселеси каралат. Айрыкча, физикалык эсептерди чыгарууда окуучунун өз алдынчалыгы билимди тереңдетүүнүн жана чыгармачылыкты өнүктүрүүнүн негизги фактору катары белгиленет. Макалада окуучунун логикалык, аналитикалык жана эксперименталдык ой жүгүртүүсүн калыптандырууда өз алдынча иштөөнүн мааниси жана усулдары талданат. Ошондой эле, маселелерди өз алдынча чечүүдө колдонулуучу методикалык ыкмалар, интерактивдүү жана изилдөөчүлүк иш-аракеттердин ролу мисалдар аркылуу көрсөтүлгөн. Изилдөөнүн натыйжасында окуучулардын физикалык процесстерди түшүнүүсү, ой жүгүртүү жөндөмдөрү жана мотивациясы жогорулай турганы белгилүү болду. Макала педагогдорго жана методисттерге өз алдынча иштөөнү уюштуруунун эффективдүү жолдорун сунуштайт.

Полный текст

В данной работе комплексно изучены показатели качества пищевых продуктов. Пищевые продукты и питательные вещества – это связанные понятия. Питательные вещества – компоненты пищевых продуктов, которые усваиваются организмом и используются для обеспечения жизнедеятельности. На современном этапе развития современного общества важную роль играет качество и безопасность пищевых продуктов, потребляемых населением. Показатель качества – это наличие определенного количества свойств и характеристик продукции, которые входят в ее качество. Показано, что массовая доля железа в пшеничной муке находится в пределах нормы. Установлено, что в пшеничной муке «Ситно» массовая доля железа снижена, она была равна 11,9±0,5 мг/кг. В пробе муки «Ситно» массовая доля влаги чуть выше, чем «Сары-Арка» и составила 8,6%. Таким образом, показатели качества пищевых продуктов в пределах нормы,а это отражает качество и безопасность пищевых продуктов.

Полный текст

В статье рассматриваются молекулярные механизмы устойчивости растений к стрессовым факторам среды, характерным для агроэкологических условий Туркестанской области. Данный регион отличается экстремальными климатическими особенностями: засушливостью, дефицитом влаги, высокими температурами летом, нередко превышающими +40 °C, а также засолением и истощением почв. Эти факторы значительно ограничивают продуктивность сельскохозяйственных культур и требуют разработки новых подходов к повышению устойчивости растений. В работе раскрываются ключевые аспекты молекулярной адаптации: поддержание ионного гомеостаза при засолении, регуляция экспрессии стресс-ассоциированных генов, накопление осмолитов, а также роль фитогормонов (абсцизовой кислоты, этилена, цитокининов) в формировании адаптационных реакций. Отдельное внимание уделено применению современных биотехнологических и цифровых методов, включая создание «молекулярных карт стрессоустойчивости» и использование платформ для мониторинга состояния растений. Представленные материалы могут служить теоретической основой для внедрения инновационных программ в агропроизводстве региона и в образовательной деятельности аграрных вузов Казахстана. Таким образом, исследование носит как научно-теоретическую, так и практическую значимость, способствуя формированию устойчивого сельского хозяйства в условиях изменения климата.

Полный текст

Авторами начаты первичные интродукционные испытания сортов смородины черной в условиях Чуйской долины. В статье приведены результаты исследований особенностей роста 13 сортов и 1 вида смородины черной – высота и длина боковых побегов.  Максимальный годовой прирост в высоту характерен для сортов Русалка, Белорусская сладкая и Золотистая – 24, 26 и 32 см. Минимальный годовой прирост наблюдается у Добродзея – 10 см, Сокровище – 12 см, Клуссоновская и Титания по 13 см. К концу вегетации высокорослые кусты высотой 173 и 152 см у сортов Белорусская сладкая и Золотистая, а низкорослые 42 и 48 см у Сокровище и Меджик- Карбон. Наибольший годовой прирост боковых побегов, более 100 см характерен для таких сортов, как Катюша, Титания и Белорусская сладкая, а наименьший 35,.5 см у Добродзея. К концу вегетации у Клуссоновская, Белорусская сладкая и Золотистая общая длина боковых побегов более 400 см, а Сокровище и Селеченская -2 по 133,5 см. Высокорослые кусты смородины черной у сортов Клуссоновская, Белорусская сладкая и вида Золотистая с набольшей длиной боковых побегов имеют все потенциальные возможности для высокой продуктивности и урожайности. Возделывание в агроклиматических условиях Чуйской долины, характеризующейся аридностью, необходимо комплексное изучение биологических особенностей сортов смородины черной, правильно подобрать сорта и совершенствовать технологию возделывания.

Полный текст

Макалада “STELLARIUM” виртуалдык-планетарий программасы менен кыргыздын элдик календарынын астрономиялык негиздерин изилдөөнүн методдору сунушталды. Календардын түзүлүшү анын ай аттары, календарь негизделген астрономиялык кубулуштар, Айдын сидерикалык мезгили Үркөр жылдыз тобуна салыштырмалуу аныкталгандыгы далилденди. Ай жаныргандан кийин канча күндөн кийин Үркөргө биригери жана ал ай аттарын аныкталаары далилденди. Үркөрдүн акыркы баткан убагы жана таң алдында кайра чыгары аныкталды. Үркөр-ай календары башка календарлардан айрымалнып, Үркөр жылдыз тобунун таң алдында биринчи чыгышы менен башталып жана айлар Айдын Үркөргө биригүүсү менен аныкталары далилденди.  Үркөр ай жылсанагы илимде бнлгилүү календадалардан айрымаланып Үркөр жылдыз тобунун таң алдында чыгышы менен башталып, Ай менен Үркөрдун бирүгүүсү менен айлар аныктаган. Беш тогоол айы Ай жаңыргандан беш күндөн кийин Үркөр менен биригүүсү “STELLARIUM” виртуалдык-планетарий программасы менен ишенимдүү аныкталып, астрономиялык байкоо менен сүрөткө тартылып тастыкталды.

Полный текст

Кыргызстан тоолуу аймак болгондуктан, касиеттүү кооз жергебизди байырлаган омурткалуу жаныбарлар өлкөбүздүн ар түрдүү экосистемаларында таралган. Өлкө аймагында  20 түркүмгө бириккен, 400 ашык канаттуулардын түрдүк курамы, алардын ичинен 200гө жакын түрү уялаган түрлөр болуп саналат. Канаттуулар өлкөнүн биоартүрдүүлүгүнө, ар түрдүү экосистемалардын туруктуулугунда жана адамдын чарбачылыгында маанилүү роль ойношот. Капчыгайлардын тоо этектерин байырлаган омурткалуу жаныбарлар биоценоздогу тең салмактуулукту сактоо үчүн канаттуулардын экологиялык топторундагы түрлөр менен тыгыз байланышта болуп турушат. Бул макалада Кегети капчыгайында уялаган канаттуулардын түрдүк курамы жана кээ бир канаттуулардын биологиясынын өзгөчөлүктөрү берилди.

Капчыгайда уялаган канаттуулардын өкүлдөрүнө байкоо жүргүзүү маршруттук методдун жардамы менен белгиленген территорияда 1-2 км деги трансекталарда жүргүзүлдү. Кезиккен канаттуулардын баардыгын сегиз кубаттуулуктагы Veber Classic BPC7 21x40 дүрбүсү аркылуу визуалдык түрдө көрүп жана үндөрү аркылуу каттап, ар бир түр талаа күндөлүгүнө жазылып алынып турду.

Полный текст

В статье рассматривается краевая задача для нелинейного дифференциального уравнения второго порядка с отклоняющимся аргументом. Особенность задачи заключается в том, что аргумент отклонения задан непрерывной функцией u(x), которая может описывать как запаздывание, так и упреждение. Решение задачи требует задания начальных условий на специальном множестве E. Применяется преобразование переменных, приводящее уравнение к эквивалентному виду с нулевыми краевыми условиями. Вводятся специальные интегральные операторы, включая оператор Грина. Доказана полная непрерывность соответствующего оператора. При выполнении условий ограниченности или Липшица на функцию f, задача имеет по крайней мере одно решение для малых значений параметра λ, а при более строгих условиях – единственное решение. Используются принципы функционального анализа: принцип Шаудера и теорема Банаха о сжимающем отображении.

Полный текст

As digital transformation accelerates across the educational landscape, Massive Open Online Courses (MOOCs) and online educational resources are playing an increasingly significant role in teacher training. This study investigates how these resources influence the professional development of pre-service mathematics teachers in China, focusing on three core areas: subject knowledge enhancement, teaching design capacity, and reflective practice. Employing a methodology based on literature analysis and case study comparisons from prominent Chinese universities, the paper highlights how MOOCs complement traditional teacher education by offering flexible, high-quality learning paths. However, the study also notes challenges such as lack of interactivity and limited guidance in implementation. Through synthesizing theoretical insights and institutional case practices, the research proposes integrated strategies for curriculum design and policy support to more effectively embed online resources in teacher education.

Полный текст

Бул макалада маселе, физикалык маселе түшүнүгүнүн билим берүүдөгү мааниси жана физика сабагында окуучуларды маселе чыгарууга үйрөтүүнүн мааниси жана окутуунун натыйжалуу методдору жалпы билим берүүчү орто мектептери үчүн каралат. Маселе чыгаруу окуучунун теориялык билимди практикада колдоно билүүсүн, логикалык жана аналитикалык ой жүгүртүүсүн өнүктүрүүдө негизги роль ойнойт. Маселе чыгаруу аркылуу окуучунун кызыгуусун арттыруу, сабактын сапатын жакшыртуу жана окутуунун натыйжалуулугун көтөрүү жолдору сунушталат. Мындан сырткары, макалада этап-этабы менен үйрөтүү, мисалдарды бирге талдоо, визуалдык каражаттарды колдонуу жана күнүмдүк турмуш менен байланыш түзүү сыяктуу методдорунун артыкчылыктары баса белгиленет. Окуучулардын жаш өзгөчөлүктөрүнө жараша маселелерди берүү жолдору да каралат. Маселе чыгарууда онлайн окутууларга да ылайыктуу санариптик методдорду акыркы технологиялардын жетишкендиктерин, ар кандай платформаларды  пайдалануу сунуш кылынат.

Полный текст

Бул макалада Кыргызстандагы жаратылышты коргоо багытындагы мамлекеттик стратегиялар жана алардын ишке ашуу деңгээли талдоого алынат. Ошондой эле экологиялык саясаттын негизги көйгөйлөрү, глобалдык өзгөрүүлөрдүн таасири жана келечектеги приоритеттүү багыттар көрсөтүлөт. Кыргызстандагы жаратылышты коргоо саясаты бир катар жетишкендиктерге ээ болгону менен, алдыда чечүүнү талап кылган олуттуу көйгөйлөр бар. Бул маселелердин ийгиликтүү чечилиши өлкөнүн экологиялык жана социалдык туруктуулугуна түздөн-түз таасир этет. Бирок климаттын кескин өзгөрүүсү, мөңгүлөрдүн эришинин ылдамдыгы, каржылоонун жетишсиздиги ансыз да маселени оорлотуп жаткандай. Кыргызстан тоолуу өлкө болгондуктан, таза аба, суу жана биологиялык ар түрдүүлүк сакталса гана адамдардын жашоосу камсыз болот. Жаратылышты коргоо аркылуу жер кыртышынын бузулушун, чөлгө айланууну, суулардын булганышын жана климаттын өзгөрүүсүн алдын алабыз.

Кыскача айтканда, Кыргызстандагы жаратылышты коргоо – бул элдин ден соолугу, экономикалык өнүгүүсү, маданий мурастын сакталышы жана келечек муундардын бакубат жашоосу үчүн абдан маанилүү.

Полный текст

Азыркы учурда глобалдык деңгээлде экологиялык кризистердин курчушу дүйнөлүк коомчулукка, анын ичинде педагогикалык чөйрөгө да жаңы милдеттерди коюуда. Бул шартта жаш муундардын табият менен гармонияда жашоо маданиятын калыптандыруу жалпы билим берүү системасынын өзөктүү баалуулугу катары каралууда.

Кыргызстанда экологиялык тарбия берүү маселесин системдүү чечүү үчүн укуктук-нормативдик документтер жана мамлекеттик мыйзамдарда тиешелүү жоболор белгиленген. Айрыкча билим берүү тармагында экологиялык билим берүүнүн мазмунун аныктаган үзгүлтүксүз экологиялык билим берүүнүн концепциясынын 2003-жылы кабыл алынышы бул көйгөйдүн актуалдуулугун жана мамлекеттик деңгээлде маанилүү багыт катары таанылгандыгын ырастайт.

Полный текст

Бул изилдөөдө биологияны окутууда санариптик технологияларды пайдалануунун педагогикалык шарттары каралат. Санариптик технологиялар билим берүү процессинде жаңы ыкмаларды колдонууга, окуучулардын илимий ой жүгүртүүсүн өнүктүрүүгө жана сабактын натыйжалуулугун жогорулатууга өбөлгө түзөт. Биология сабактарында электрондук платформаларды, мультимедиялык материалдарды, виртуалдык лабораторияларды жана интерактивдүү симуляцияларды колдонуу окуучулардын кызыгуусун арттырып, илимий түшүнүктөрдү терең өздөштүрүүгө жардам берет. Педагогикалык шарттар катары окутуунун максатка багытталгандыгы, окутуучунун санариптик билим берүүдөгү компетенттүүлүгү, окуучулардын даярдыгы, техникалык камсыздоонун жеткиликтүүлүгү жана окутуунун мазмунуна шайкештиги белгиленет. Ошондой эле окутууда санариптик технологияларды ырааттуу жана системалуу интеграциялоо маанилүү. Натыйжада, биологияны окутууда санариптик технологияларды колдонуу билим сапатын жогорулатууга, өз алдынча изилдөөгө жана жаратылыш илимдерине кызыгууну калыптандырууга шарт түзөт.

Мындан тышкары, санариптик технологиялар мугалим менен окуучунун ортосундагы байланыштын эффективдүүлүгүн жогорулатып, окутуунун дифференциацияланган жана индивидуалдашкан формаларын ишке ашырууга мүмкүндүк берет. Бул жагдай билим берүүнүн сапатын заманбап деңгээлге көтөрөт.

Полный текст

В данной статье в качестве такой технологии рассматривается использование QR-кода при выполнении экспериментов в лабораторных занятиях по органической химии. Понимание дисциплины органической химии подразумевает под собой более глубокое изучение и понимание теоретического материала путем исполнения лабораторных работ, включающих в себя выполнение экспериментов. В то же время широкое использование информационных технологий в учебном процессе требует соответствующей и своевременной подготовки учителей. Поэтому привлечение технологий с использованием мобильного телефона QR-кода на уроках может заинтересовать студентов в изучении предметов «химия» У образовательных учреждений не всегда есть достаточная материально-техническая база для проведения экспериментов. В таких случаях полезным будет активное внедрение новейших технологий в образовательный процесс.

Полный текст

Макалада, Кыргыз-Ата мамлекеттик жаратылыш паркынын арча токойлорунун зыянкечтеринин түрдүк курамы жана арча токойлорунун учурдагы абалына баа берилди. Арчанын тобурчактары жана уруктарын арча мөмө кенеси (eriophyes sp.), арча алаканаты жана арчанын урук жегичтеринин үч түрү жабыркатат. Кыйла кеңири тараган илдеттердин арасында көчөтканаларда арчанын жаш көчөттөрүнүн козу карын  фузариоздук оорусу менен жабыркашы, ал эми табигый өсүмдүктөрдө - дат басуу (ржавчина арчи) болуп саналат.  Табигый токойлуу арча өсүмдүктөрүндө козу карындын үч түрү катуу жабыркатат. Негизинен арчалуу токойлордо бир катар учурларда урук жегичтердин өзүнчө очогу пайда болот, мында арчанын ар бир түрү үчүн Megastigmus juniperi Dalt түрүндөгү урук жегич мүнөздүү болуп саналат. Адатта арча урук жегичтери менен анын үрөнүнүн илдетке чалдыгышы жылына 35-40 % түзөт, айрым жылдарда ал 90%га жеткен.  Бул көйгөйдү чечүүдө өзгөчө корголуучу жаратылыш аймактары (ӨКЖА) маанилүү ролду ойнойт. Мында эң кеңири таралган категориялар улуттук парктар болуп саналат. Табигый жана антропогендик процесстердин таасири астында болгон жаратылыш комплекстеринин жана улуттук парктардын объекттеринин туруктуулугу негизинен токой экосистемалары менен камсыз кылынат.

Жетиле элек бадал-дарактарды мыйзамсыз кыюу арча токоюнун сейректелишине алып келет. Парктын арчалуу токойлорунда жыл сайын бадал-дарактардын орточо өсүшү 982 куб. м. түзсө, жыгач тактайлардын запасы 1 гакалганда 33 куб. м болсо, калктын отунга болгон керектөөсү жылына 600-700 куб. м. түзөт. Зыянкечтер менен катар эле калктын керектөөсү жана табигый кырсыктар арча токойлоруна кетирилүүчү коркунучтар болуп саналат.

Полный текст

Бул макалада дифференциалдык теңдемелер курсун башка илимдер менен интеграциялап окутуунун ыкмалары каралды. Дифференциалдык теңдемелер түшүнүгү прикладдык маселелерди чечүүдө кеңири колдонулуп келет жана ошондой эле башка илимдер менен дагы тыгыз байланышта. Макалада дифференциалдык теңдемелердин жардамы аркылуу физикада, химияда ж.б. илимдердеги прикладдык маселелерди чечүүнүн жолдору каралды. Илимдерди интеграциялап окутуу окуучулардын (студенттердин) билим алуу эффективдүүлүгүн жогорулат жана илимге болгон кызыгуусун арттырат. Студенттердин дифференциалдык теңдемелер боюнча билим билгичтик көндүмдөрүн арттыруу үчүн тек гана теориялык билидмерди бере бербестен, прикладдык маселелерди дагы практикалаштыруу өзгөчө орунду ээлейт. Бул эмгек Ж.М. Солтокулова тарабынан иштелип чыккан сызыктуу дифференциалдык теңдемелердин жалпы чыгарылышын тургузуу боюнча эмгекке негизделип кеткен десек болот.

Полный текст

бул изилдөөдө мектеп жана лицейлердин окуучуларына жылуулук өткөрүү жана жылуулук алмашуу процесстери жөнүндө билим берүүнүн себептери жана ыкмалары изилденди. Изилдөөнүн жүрүшүндө системалуу жылуулук алмашуу түрлөрү, жылуулук алмашуу элементтерин жарык берүү ыкмалары изилденген. Ошондой эле билим берүү технологияларында жана диаграммаларда жылуулук берүүнүн түрлөрүнүн жалпы жана ар кандай аспектилерин түшүндүрүү маселеси талкууланды. Ошондой эле жылуулук өткөрүү жана жылуулук берүү боюнча маалыматтардын формулаларын жана колдонуу чөйрөлөрүн ачуу жылуулук өткөрүү жана жылуулук берүү менен байланышкан бул кубулуштарды терең изилдөөдө практикалык жардам көрсөтө алат.

Суюктуктардын жылуулук өткөрүмдүүлүгү, бул иште жазылгандай, үч негизги багытты көрүүгө болот:

1. Статистикалык физиканын жардамы менен кинетикалык коэффициенттерди эсептөө;

2. Жылуулук кыймылынын моделдерин жана өткөрүп берүү механизмдерин колдонуу;

3. Жарым эмпирикалык мамиле.

Тарыхый жактан алганда, статистикалык физика аппаратын колдонуу менен жылуулук өткөрүмдүүлүк коэффициентин эсептөөнүн биринчи аракети Энскогдун ишин кароого болот.

Экинчи багыт жылуулук кыймылынын мүнөзү жана өткөрүп берүү механизмдери жөнүндө моделдик мүнөздөгү ар кандай түшүнүктөрдү колдонот.

Үчүнчү багытты карап көрөлү – суюктуктун жылуулук өткөрүмдүүлүгүн эсептөөнүн жарым эмпирикалык ыкмалары каралган.

Полный текст

Бул макалада геометриялык түшүнүктөрдүн негизги мектепте турмуштук маселелер аркылуу калыптандыруунун ыкмалары берилди. Геометрия абстракттуу ойлонууну гана талап кылбастан, турмуштук маселелерди чечүүдө дагы абдан кеңири колдонула тургандыгы атайын тапшырмалар аркылуу берилди. Геометрия курсун окуучуларга, турмуштук маселелер аркылуу окутуу, алардын визуалдык жөндөмдөрүн, өздөрү коюлган проблеманы чечүү жолдорун издеп табуу жана критикалык ой – жүгүртүүсүнүн өркүндөшүнө өбөлгө түзө алат. Ошону менен бирге эле геометрия курсун башка илимдер менен интеграциялап, белгилүү бир турмуштук проблеманы чечүүгө арналган маселелерди чыгаруу жолдору каралды. Бул ыкмалар аркылуу биз, баланын шык – жөндөмдөрүн ачып, геометриянын башка илимдерде жана турмушта колдонула тургандыгын ачып көрсөтө алдык.

Полный текст

Макала окуучулардын аң-сезиминде илимий түшүнүктөрдү калыптандыруу көйгөйүнө арналган. Анда газ менен жарыктандыруучу трансформатордун иштөө принцибинин негизинде заттын абалдары жөнүндөгү тщшүнүктү калыптандыруу технологиясы чагылдырылган. Макалада газ менен жарыктандыруучу трансформатордун жардамы аркылуу мектептеги физикалык демонстрациялык экспериментти уюштуруунун мисалдары келтирилген. Бир катар демонстрациялык эксперименттерди  уюштуруу  үчүн туруктуу полярдуулуктагы  жогорку чыңалуу талап кылынат. Туруктуу полярдуулуктун жогорку чыңалуу булагы катары электрофордук машинаны, Ван де Граф генераторун, жогорку чыңалуудагы түзөткүчтү же жогорку жыштыктагы чыңалуу өзгөрткүчтү колдонсо болот. Жогорку чыңалуу талап кылынган демонстрациялык эксперименттердин анализи электрофордук машина өзүнүн параметрлери боюнча бул эксперименттердин көбүн орнотуу үчүн ылайыктуу эмес экенин көрсөтүп турат. Мындан тышкары, өзгөчө жазында жана күзүндө иштөөдө абдан ыңгайсыз жана ишенимсиз. ТГ-1020 газ разряддык трансформатору трансформатор өзгөрмө ток тармагына кошулганда жарнакты жарыктандыруучу түзүлүштөрдөгү жогорку вольттуу газ разряддуу түтүктөрдүн (түстүү жарык аркылуу берилүүчу жарнак такталарда) от алдыруу режимин жана разрядын турукташтыруу үчүн арналган.

Полный текст

Современная мусульманская семья сталкивается с растущими социальными вызовами, обусловленными экономическими и культурными трансформациями. Эти изменения напрямую влияют на систему прав и обязанностей между мужчиной и женщиной в семье, что порождает вопросы о способности исламского права обеспечивать семейное равновесие в условиях современных перемен. Цель настоящего исследования – раскрыть шариатские основы, регулирующие отношения между мужчиной и женщиной в семье с точки зрения прав и обязанностей, обеспечивающих справедливое равновесие, которое сохраняет стабильность семьи, единство и достоинство обеих сторон в свете современных изменений. В работе также анализируются ключевые современные социальные вызовы, повлиявшие на это равновесие, включая призывы к абсолютному равенству, экономические преобразования и попытки подрыва естественных ролей в семье. Исследование опирается на аналитический и сравнительный методы, с изучением шариатских текстов, фетв исламских ученых и их сопоставлением с реальностями современного общества, с целью показать, как ислам может предложить решения для сохранения семейного равновесия в этих условиях. В заключении подчеркивается, что исламское право основано на принципе взаимного дополнения между мужчиной и женщиной, а не на противостоянии или конкуренции, при этом каждому из супругов отводятся взаимные и взаимодополняющие права и обязанности, которые учитывают человеческую природу и обеспечивают интересы семьи и общества.

Полный текст

This article examines the phenomenon of price wars in the e-commerce industry, focusing on the competitive dynamics between T-mall and JD.com, two leading platforms in China. By employing game theory, the study analyzes the duopoly price competition during promotional events like "Double Eleven." It establishes that such price wars often lead to a prisoner's dilemma, where both companies reduce prices to maximize individual gains, resulting in diminished profits and potential market disruptions. The article proposes two strategies to mitigate vicious price wars: shifting corporate focus from revenue to profit and involving regulatory authorities to alter the game structure. It further explores the "first-mover advantage" and the broader impacts of price wars on enterprises, consumers, and socio-economic development. The study suggests countermeasures, including cost reduction through technological innovation, strategic pricing alliances, and enhanced regulatory frameworks to foster healthy competition and sustainable market growth.

Полный текст

Макала университеттердеги жакында эле түптөлгөн бизнес-инкубаторлар студенттердин ишкердик компетенцияларын өнүктүрүүгө тийгизген таасирин карайт. Инновацияларга жана туруктуу өнүгүүгө багытталган азыркы экономика шартында университеттик бизнес-инкубаторлор билим берүү тутумунун ажырагыс элементине айланып, теориялык билим менен практикалык көндүмдөрдүн ортосунда көпүрө түзүүдө. Стартап борбору студенттерге стартап-долбоорлорду ишке ашыруу үчүн зарыл ресурстарды колдоону, жана анын ичинде консультацияларды, окутуучу программаларды, ментордук колдоону сунуштайт. И.Арабаев атындагы КМУнун  “Стартап борбору” аркылуу ишке ашырылган студенттердин “Өнөр Юнион" долбоорунун ишке ашырылуусу боюнча маалыматтар берилет. Долбоордун актуалдуулугу бир убакта бир нече социалдык жана экологиялык көйгөйлөрдү чечүү мүмкүнчүлүгүндө жатат. Долбоордун негизги багыты, бул  муктаж адамдарга каржылык абалын жакшыртууга жардам берүү менен катар айлана-чөйрөнү коргоого өбөлгө түзүү. Бул максатка жетүү үчүн экологиялык жактан таза жана кайра иштетилген материалдарды өндүрүш процессинде пайдалануу каралган. Долбоор толугу менен "жашыл экономиканын" принциптерине шайкеш келет, анткени анын негизги максаттары экологияга терс таасирди азайтуу, калдыктарды кыскартуу жана кайра иштетилген материалдарды өндүрүштө колдонуу болуп эсептелет. Бардык продукциялар экологиялык таза жана экинчи ирет колдонууга мүмкүн болгон материалдардан даярдалып, калдыктардын көлөмүн азайтууга жана жабык циклдүү экономиканын концепциясын колдоого шарт түзөт. 

Полный текст

Макалада Кыргыз Республикасындагы чакан жана орто бизнеске салык салуудагы заманбап ыкмалар каралат. Салык саясатынын теориялык негиздери, чакан жана орто бизнес үчүн учурдагы салык режимдеринин иштешинин өзгөчөлүктөрү талдоого алынып, аларды колдонуунун негизги көйгөйлөрү аныкталган. Чакан бизнеске салык салууну жөнгө салуу боюнча эл аралык тажрыйбага жана аны Кыргызстандын экономикасынын шарттарына ыңгайлаштыруу мүмкүнчүлүктөрүнө өзгөчө көңүл бурулат. Талдоолордун негизинде салык системасын өркүндөтүү багыттары сунушталууда: башкарууну санариптештирүү, стимулдаштыруучу салык инструменттерин киргизүү, салык ставкаларын дифференциялоо, өзүн-өзү иш менен камсыз кылуучуларды жана ишин жаңыдан баштагандарды колдоо, ошондой эле ЕАЭБдин салык саясаты менен шайкеш келтирүү. Чакан жана орто бизнеске салык салууну андан ары реформалоо мамлекеттин фискалдык кызыкчылыктарынын ортосундагы тең салмактуулукту жана ишкердик ишмердүүлүк үчүн жагымдуу шарттарды түзүү зарылдыгын эске алуу керек деген тыянак чыгарылды.

Полный текст

В статье анализируется динамика занятости и рынка труда в Кыргызской Республике за 2019–2024 годы с акцентом на влияние цифровизации и внедрения искусственного интеллекта. Рассмотрены численность занятого населения, уровень занятости, число вновь созданных рабочих мест и уровень безработицы, выявлены ключевые тенденции и структурные дисбалансы. Несмотря на влияние пандемии и экономических ограничений, занятость постепенно растёт, а безработица снижается. Особое внимание уделено перспективам развития рынка труда до 2030 года с учётом цифровой трансформации и автоматизации, а также вызовам, связанным с переквалификацией рабочей силы и повышением цифровой грамотности. Сделан вывод о том, что устойчивость рынка труда будет зависеть от адаптации населения к требованиям цифровой экономики, стимулирования качественных рабочих мест и обеспечения социальной инклюзивности.

Полный текст

Статья посвящена анализу развития малого и среднего бизнеса (МСБ) в Кыргызской Республике в условиях цифровизации экономики. Рассмотрены динамика численности малых и средних предприятий за 2019–2023 годы, использование информационно-коммуникационных технологий и персональных компьютеров, а также влияние цифровизации на эффективность и конкурентоспособность бизнеса. Проведен SWOT-анализ, выявлены ключевые сильные и слабые стороны сектора, возможности для роста и потенциальные угрозы. Отмечено, что цифровизация открывает новые каналы сбыта, способствует инновационному развитию, повышает управленческую эффективность и позволяет интегрироваться в международные цепочки поставок. Особое внимание уделено государственной поддержке, образовательным программам и мерам по улучшению инфраструктуры, а также перспективам устойчивого и социально-ответственного развития МСБ. Сделан вывод о значительном потенциале сектора при условии преодоления существующих ограничений и активного внедрения цифровых технологий, что способствует формированию современной инновационной экономики и росту занятости населения.

Полный текст

Статья посвящена нетрадиционной форме проведения занятия – интегрированному занятию. Рассматриваются основные методические и педагогические аспекты планирования, подготовки и проведения интегрированного занятия. Актуализируются возникающие проблемы при проведении интегрированного занятия.

Даются практические рекомендации к проведению данного занятия. В современном образовательном пространстве формирование навыков критического мышления становится одной из ключевых задач. Рассмотрены примеры проведения интегрированных занятий как эффективного инструмента развития критического мышления у студентов. Подчеркивается значимость междисциплинарного подхода, а также анализируются методы, способствующие активному познанию и самостоятельной аналитической работе обучающихся.

Полный текст

В 2025 году в Кыргызстане началась пилотная апробация ваучерного механизма финансирования высшего образования, направленного на повышение качества образовательных услуг и расширение доступа к обучению. Ниже представлен обзор текущего состояния и основных особенностей внедрения этой модели.

Статья о ваучерной системе финансирования педагогического образования в Кыргызской Республике является особенно актуальной, поскольку отражает современные образовательные реформы и вызовы, с которыми сталкивается страна. Внедрение данной системы открывает возможности для улучшения качества образования и расширения выбора для студентов, однако требует тщательного подхода к реализации и постоянного мониторинга, чтобы обеспечить равные условия доступа и высокий уровень образовательных стандартов.

Полный текст

Статья посвящена особенностям привлечения «зеленых» инвестиций в экономику Кыргызстана, анализируя потенциал, механизмы, вызовы и перспективы. Рассматривается высокий потенциал страны в гидроэнергетике, солнечной и ветровой энергии, а также в экологическом туризме и органическом сельском хозяйстве. Описаны ключевые инструменты, такие как зеленые облигации, международное сотрудничество и государственные инициативы, включая Национальную стратегию устойчивого развития до 2040 года. Основные препятствия включают институциональные барьеры, финансовые ограничения и геополитические риски. В статье предложены рекомендации по усилению регуляторной базы, развитию кадров и диверсификации источников инвестиций. Потенциал привлечения до $1 млрд к 2030 году подчеркивает значимость «зеленых» инвестиций для устойчивого экономического роста Кыргызстана.

Полный текст

В статье рассматриваются пути реализации инновационных образовательных программ в условиях ограниченного финансирования в системе высшего образования Кыргызстана. Подчёркивается актуальность внедрения цифровых технологий, гибридных форм обучения, межвузовского сотрудничества и партнёрства с бизнесом как способов повышения доступности и качества образования. Анализируются примеры успешной реализации инноваций в ведущих вузах страны – КГУ им. И. Арабаева, КНУ им. Ж. Баласагына, КГТУ им. Раззакова и КЭУ им. М. Рыскулбекова. Отмечаются основные барьеры, включая нехватку квалифицированных кадров, слабую ИКТ (информационно-коммуникационные технологии) - инфраструктуру и низкую мотивацию преподавателей. Авторы предлагают практические рекомендации для вузов, включая развитие EdTech-компетенций, участие в грантовых проектах, использование открытых образовательных ресурсов и цифровых платформ. Делается вывод о необходимости стратегического подхода и управленческой гибкости для успешной модернизации образовательного процесса при ограниченных ресурсах.

Полный текст

В статье рассматриваются вопросы, связанные с современными вызовами и угрозами, в частности, как влияют современные угрозы на финансово-кредитную систему посредством традиционных, и, новых и модифицированных рисков. Чувствительность и гибкость системы банковского риск менеджмента во многом зависит от того, какую систему риск менеджмента (СРМ) выстроило само финансово-кредитная организация. Основным фактором, влияющим на эффективность СРМ коммерческого банка, является «человеческий фактор». Утверждается о том, каким образом регуляторные ограничения со стороны национального регулятора повлияли на доходную базу/ликвидность коммерческих банков, через требования Базельского Комитета по надзору - Базель 3 и Базель 4. Подчеркивается полложительная роль Блокчейна и его влияние на эффективность риск менеджмента финансово-кредитных организаций. Рассмотрены новейшие технологии риск менеджмента посредством продуктов - Predict360, SAS Risk Management.Указываются на основные направления совершенствования существующей СРМ коммерческих банков КР.

Полный текст

XX кылымдын 20-30-жылдарындагы Кыргыз мамлекеттүүлүгүнүн  эркиндиги  үчүн  күрөшкөн инсандардын ичинен  Төрөкул  Айтматов  жана  анын  жакын  тууганы Султанбек Моңолбаев.

Коочулукка белгилүү болгондой ХХ кылымдын 20-30-жылдары Советтер Союзунда, анын ичинде Кыргызстанда, болуп өткөн саясий репрессиялардын адамдарды репрессиялоо учуру 1937-жылга туура келди. Ошондуктан быйылкы 2022-жыл саясый репрессияларынын курмандыктарын эскерүүнүн 85 жылдыгы катары белгиленип жатат. Мен эскермекчи болуп жаткан Моңолбаев Султанбек дагы ошол репрессиянын курмандыктарынын бири. Султанбек Монолбаев Төрөкул Айтматовдун жакын тууганы болгон. Эмне үчүн Султанбек Монолбаевдин басып өткөн өмүр жолуна кайрылып жатабыз? Себеби ал инсан Төрөкул Айтматовдун мамлекеттик деңгелдеги адам болушуна түздөн түз таасир эткен. Бул бир жагынан. Экинчи жагынан, анын үй-бүлөсү Чынгыз Айтматовго, акталалек убакытта жардам көрсөткөн. Бул макалада Айтматовдордун  үй-бүлөсү  үчүн абдан маанилүү экени көрсөтүлгөн.

Полный текст

Макалада мамлекеттик-жеке өнөктөштүк (МЖӨ) ыкмасынын маңызы, б.а. мамлекет менен бизнестин өз ара аракеттенүүсү тууралуу илимий талкуу, МЖӨ түрүндөгү долбоорлорду ишке ашыруудагы негизги тоскоолдуктар жана натыйжалуу чечүү жолдору дыкат каралган. МЖӨ механизмдери экономикалык кризис учурунда инвестициялык долбоорлорду иш-жүзүнө ашыруу үчүн бюджеттик эмес ресурстарды тартуунун негизги ыкмалардын бири катары колдонулушу мүмкүн. Бул өбөлгөлөрдүн жыйындысын изилдөө ийгилик факторлорун өзүнө камтыган МЖӨнүн пайда болушунун жана өнүгүүсүнүн мыйзам ченемдүүлүктөрүн түшүнүүгө жана мамлекеттик натыйжалуу стратегияны иштеп чыгууда салымы зор. МЖӨнүн формалары жана түрлөрү өлкөнүн инновациялык өнүгүүсүндөгү маанилүү милдеттерди чечүүдө колдонууга болот.

Макаланын илимий баалуулугу болуп мамлекеттик-жеке өнөктөштүк механизмдерди колдонуу аркылуу институционалдык маселелерин комплекстүү-логикалык көз караштагы ийгиликтүү чечүү жолдорун иштеп чыгуу саналат.

Полный текст

Заманбап дүйнөлүк жана улуттук экономиканын парадигмасы бизнес-процесстерди, башкаруу моделдерин жана кызыкдар тараптар менен өз ара аракеттенүүнү трансформациялоонун прима фактору катары мүнөздөлгөндүгүнө байланыштуу, макалада Кыргыз Республикасындагы чакан жана орто бизнестин атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүн жогорулатууда санариптештирүүнүн ролу каралат. Санариптик трансформациянын негизги багыттары, анын кичи жана орто бизнестин атаандаштыкка жөндөмдүүлүгүнө тийгизген таасири, ошондой эле орун алган тоскоолдуктар жана перспективалар талдоого алынган. Санариптештирүү процесси глобалдык атаандаштык шартында чакан жана орто бизнестин түзүмүндөгү ишканалардын туруктуулугун жана натыйжалуулугун жогорулатуунун стратегиялык фактору болуп саналат деген тыянак чыгарылды.

Полный текст

В статье рассматривается актуальность и необходимость более глубокого изучения экономической теории в условиях современных социально-экономических трансформаций. Автор подчёркивает, что поверхностное понимание экономических законов приводит к принятию неэффективных управленческих и политических решений. Анализируются ключевые функции экономической теории, включая её роль в формировании экономического мышления, прогнозировании макроэкономических тенденций и выработке обоснованной экономической политики. Отдельное внимание уделяется проблемам преподавания экономической теории и снижению интереса к фундаментальным знаниям среди студентов экономических направлений. В заключение формулируются предложения по усилению теоретической подготовки специалистов в сфере экономики, как необходимому условию устойчивого развития и повышения качества государственного управления.

Полный текст

With the rapid development of the global digital economy, the healthcare industry is facing unprecedented transformation pressures and opportunities. As the core organizations of the healthcare service system, hospitals are undergoing profound changes in their management models amidst the wave of digitalization, from experience-based to data-driven, and from hierarchical division of labor to systemic collaboration. This article analyzes the management bottlenecks faced by hospitals during their digital transformation. Drawing on typical case studies and existing management structures of Chinese and international hospitals, it identifies key issues such as process fragmentation, information silos, and lagging talent mechanisms. Based on this, a four-dimensional optimization approach centered on "process reengineering, platform integration, organizational restructuring, and institutional guarantees" is proposed, emphasizing the systematic, strategic, and gradual nature of hospital management transformation. The findings can provide theoretical support and a reference for the development of smart hospitals in my country.

Полный текст

With the rapid development of the bioeconomy, the healthcare sector is undergoing a profound transformation from the traditional model to a high-tech, high-efficiency, and highly integrated system. Biotechnology, digital medicine, and personalized treatments have driven a new wave of medical innovation, but the high R&D costs and uneven resource allocation involved have also triggered reflections on sustainability. This article aims to explore how to achieve a dynamic balance between economic feasibility and public health goals while promoting the advancement of medical technology. Through a comparison and case analysis of innovation practices in different countries, this article reveals the practical challenges of medical innovation in the public service system, ethical governance, and fiscal mechanisms, and proposes an optimization path with multi-party collaboration, policy incentives, and data sharing as the core.

Полный текст

Ар бир эл, улут уруулардан, ар кандай адамдар топторунан туруп, улут ичинде ар башка уруулардын, адамдар топторунун өз ара мамилелери ар түрдүү болот. Алардын ортосунда ынтымактуу мамилени калыптандыруу, коомдогу негизги милдеттерден болуп саналат.

Макалада  этникалык иденттүүлүктү социалдаштыруу жана анын улуттук өзгөчөлүгү ар тараптан ачып берилген. Анда иденттүүлүктүн инсандын жүрүм-турумун аныктоосу жана социалдаштыруу (социалдашуу) процесси адамдын өзү мүчө болгон ар кандай адамдардан куралган топтордун эрежелерин өздөштүрүү аркылуу өз чөйрөсү сунуш кылган жашоо нормаларын, эрежелерин үйрөнүп, аны өз жашоосунда колдонуп жана ага баш ийип жашоосун ишке ашырары көрсөтүлгөн.

Ошондой эле инсандын иденттүүлүгүн калыптандыруу үчүнсоциалдаштыруу салттарынпайдалануу аркылуу жаш муундардын социалдык жана этникалык иденттүүлүктөрүн калыптандыруу маселелери каралган.

            Макаланын аягында этникалык иденттүүлүктү калыптандыруу боюнча илимий негиздеги сунуштар айтылган.

Полный текст

Conflicts among multiple stakeholders in natural resource management have intensified due to the contradiction between economic development and ecological protection. Traditional static game models struggle to reveal the dynamic evolution of participants' strategies. Based on evolutionary game theory and multi-agent modeling, this study constructs an interactive decision-making framework encompassing governments, enterprises, communities, and non-governmental organizations (NGOs). It aims to analyze the path from conflict to consensus through dynamic strategy simulation. By selecting the forest resource conflict in the Congo Basin and the rare earth mining conflict in China as typical cases, this study systematically identifies participants' strategy functions and game rules. A dynamic benefit model incorporating economic returns, ecological losses, and social conflict costs is established, ultimately proposing a resource governance solution that balances efficiency and fairness.

This study theoretically breaks through the static assumption of traditional game theory by innovatively proposing a three-stage analytical framework of "institutional adjustment - strategy evolution - consensus emergence", providing a modeling paradigm for resource governance in complex systems. At the practical level, its conclusions can directly serve the development of conflict mediation toolkits for international organizations (such as UNEP) by predicting policy intervention effects through dynamic simulation. Future research needs to further quantify cultural variables such as indigenous ecological values and extend the model to cross-border scenarios such as marine resource governance.

Полный текст

Центральноазиатский регион сталкивается с серьезными вызовами экологической безопасности, включая ускоренное таяние ледников, острый дефицит водных ресурсов и обширную деградацию земель, усугубляемые изменением климата. Эти проблемы представляют собой значительную угрозу региональной стабильности и благополучию населения.Шанхайская организация сотрудничества (ШОС), изначально созданная как блок безопасности и экономического сотрудничества, все в большей степени рассматривает охрану окружающей среды в качестве ключевой сферы кооперации.В настоящей статье анализируется ключевая роль Кыргызстана в рамках этой развивающейся повестки.Будучи верхним государством,особенно уязвимым к последствиям изменения климата, продуманная государственная политика Кыргызстана и его региональные инициативы имеют критически важное значение. Проведенный анализ свидетельствует, что вклад Бишкека способен заложить основу для формирования более устойчивого и интегрированного сообщества экологической безопасности в Центральной Азии. Это содействует принятию коллективных мер для противодействия общей экологической уязвимости региона.

Полный текст

Кесиптик кошуундар Кыргыз Республикасында эмгек мамилелерин жөнгө салуунун негизги механизмдеринин бири болуп саналат, айрыкча стратегиялык маанилүү болгон билим берүү секторунда. Эмгек рыногундагы туруксуздук жана билим берүү системасындагы реформалар шартында кесиптик кошуундардын ролу жогорулап, алар педагогикалык кызматкерлердин эмгек укуктарын коргоону камсыздап, коллективдик келишимдердин түзүлүшүнө көмөктөшөт жана эмгек жаңжалдарын жөнгө салууга катышат. Бул макалада кесиптик кошуундардын ишмердүүлүгүнүн нормативдик-укуктук базасы, алардын функциялары жана билим берүү тармагындагы эмгек шарттарын жөнгө салууга тийгизген таасири талданат. Кыргызстанда кесиптик кошуундардын ишмердүүлүгүндөгү негизги көйгөйлөр, анын ичинде билим берүү кызматкерлеринин укуктук активдүүлүгүнүн төмөндүгү жана кесиптик кошуун уюмдарынын ресурстарынын чектелүүлүгү белгиленген. Салыштырма жана нормативдик талдоо негизинде билим берүү секторунда кесиптик кошуундардын институттук потенциалын бекемдөө боюнча чаралар сунушталган. Бул изилдөөнүн материалдары Кыргыз Республикасында кесиптик кошуундар кыймылын өнүктүрүү жана социалдык саясатты өркүндөтүү боюнча программаларды иштеп чыгууда колдонулушу мүмкүн.

Полный текст

Төмөндөгү макалада Чүй облусунун экономикалык абалы Кыргызстандын экономикасына маанилүү таасири туурасында сөз болот. Анткени бул облустун өнөр жайы, айыл чарба, жана транспорт тармактары өлкөнүн экономикалык индикаторлоруна түз таасир көрсөтөт. Чүй облусу Кыргызстандын өнөр жай борборлорунун бири болуп саналат. Облуста металлургия, машина куруу жана химиялык өнөр жай тармактары өнүгүүдө, бул өлкөнүн жалпы өндүрүшүнүн өсүшүнө салым кошот. Өнөр жайдын өсүшү экономиканын туруктуу өнүгүүсүнө алып келет. Чүй облусунун экономикасы Кыргызстандын жалпы экономикалык өсүшүнө жана туруктуулугуна түз таасир этет. Бул аймактагы экономикалык активдүүлүктүн жогорулугу Кыргызстандын жалпы экономикалык кырдаалына жакшы таасир калтырат. Чүй облусу өлкөдө ишкердиктин жана туризмдин өсүшү үчүн да маанилүү аймак. Бишкек шаары, аймактагы негизги бизнес борбору катары, өлкөнүн экономикалык жашоосуна чоң таасирин тийгизет.  

Полный текст

The article is devoted to the study of the impact of remote and hybrid models of labor organization on the motivation of employees in medium-sized companies. The relevance of the topic is due to the transformation of the usual working conditions and factors that determine the involvement of personnel, when moving to new formats of employment. The work is based on modern theoretical approaches to the study of motivation, covering internal and external incentives, as well as social and organizational aspects. 

Based on a comparative analysis, it was revealed how the work mode – remote, hybrid, or traditional office – affects job satisfaction, perception of corporate culture, and degree of engagement. The results show that the remote model contributes to increased autonomy and flexibility, but reduces the sense of belonging to the team. The hybrid format demonstrates optimal results, combining the benefits of face-to-face interaction and remote work. At the same time, traditional office employment preserves the classic forms of corporate culture, but it can negatively affect motivation due to strict schedules and limited freedom.

Полный текст

В статье раскрыто определение понятия «устойчивое развитие», при этом подчеркивается, что принципы устойчивого развития формируют основу для стратегического развития любой отрасли, включая строительство. Актуальность темы исследования выражается в том, что в условиях глобализации и усиления требований к экологической и социальной ответственности особое значение приобретает интеграция принципов устойчивого развития в стратегическое планирование строительных организаций. Особый акцент в статье сделан на то, что строительная отрасль, являясь своеобразным драйвером экономики, одновременно создает серьезные экологические вызовы, в связи с чем возникает необходимость разработки стратегий, ориентированных на экологическую безопасность и энергоэффективность. Отмечается также, что инновационная активность в отрасли укрепляет национальную экономику, создает рабочие места, улучшает городскую среду и способствует росту ВВП.

 Приведенные в статье принципы устойчивого развития формируют основу для интеграции социальных, экономических и экологических факторов в стратегическое планирование. Рассмотрев которые, разработана модель интеграции устойчивого развитие в стратегическое планирование, ориентированной на баланс экономических, социальных и экологических факторов.

Полный текст

Настоящая статья посвящена актуальным организационным и правовым аспектам межведомственного взаимодействия при расследовании уголовных дел об изнасиловании пожилых граждан следственными отделами МВД Кыргызской Республики. В условиях возрастающей уязвимости данной категории потерпевших, а также специфики сбора доказательственной базы и психологической поддержки жертв, эффективное сотрудничество между различными государственными органами становится ключевым фактором успешного раскрытия и расследования таких преступлений. В работе анализируются существующие нормативно-правовые акты, регулирующие взаимодействие правоохранительных органов, органов здравоохранения, социальной защиты и общественных организаций. Особое внимание уделяется выявлению проблемных зон в текущей практике, таких как координация действий, информационный обмен, проведение комплексных экспертиз и оказание своевременной медицинской и психологической помощи потерпевшим пожилого возраста. Предлагаются конкретные меры по совершенствованию организационных механизмов и правового регулирования, направленные на повышение эффективности межведомственного взаимодействия с целью обеспечения полного и всестороннего расследования, защиты прав и законных интересов пожилых жертв изнасилования.

Полный текст

Настоящая статья посвящена анализу особенностей применения уголовного и уголовно-процессуального законодательства Кыргызской Республики при расследовании преступлений против половой неприкосновенности сирот. Особое внимание уделяется специфике правового статуса сирот как уязвимой категории потерпевших, что обуславливает необходимость усиленной защиты их прав и интересов на всех стадиях уголовного процесса. Рассматриваются проблемы квалификации таких преступлений, сбора доказательств, допроса несовершеннолетних потерпевших с учетом их психологического состояния и минимизации травматического воздействия. Анализируются особенности применения мер пресечения, защиты свидетелей и потерпевших, а также вопросы взаимодействия правоохранительных органов с органами опеки и попечительства, образовательными и социальными учреждениями. Подчеркивается важность соблюдения международных стандартов и рекомендаций по защите прав детей в ходе расследования и судебного разбирательства. В статье предлагаются рекомендации по совершенствованию законодательства и правоприменительной практики с целью повышения эффективности борьбы с преступлениями данной категории и обеспечения надлежащей защиты прав сирот.

Полный текст

The article deals with one of the little-studied problems of the history of Soviet society-the practice of disenfranchisement in the Alma-Ata district in the 1920s-and 1930s. Despite a considerable amount of research devoted to repressive policies in the USSR, this aspect remains insufficiently disclosed, especially in the regional context. The object of the study is the category of citizens deprived of their voting rights ("disenfranchised"), which in-1930-the 1920s and 1930s represented a significant segment of the population of Soviet cities and villages. The subject of the study isthe peculiarities of the functioning of this practice on the example of the Alma-Ata district.

The article examines not only the legislative framework and statistical indicators, but also the social consequences of this practice: restriction of access to education, employment, cultural and household resources. Special attention is paid to the role of the judicial authorities and the NKVD, whose actions turned the formal "legal" procedure into an instrument of political pressure.

The practical significance of the research is related to the possibility of using its results in further works on the history of Soviet society, social transformations in Kazakhstan, as well as in courses on the history of state and law. The materials of this article can be useful for preparing lectures, textbooks, and special courses on the history of political repression.

Thus, the work aims to fill in the historiographical gap and show that disenfranchisement in the USSR was not only an element of the electoral system, but also an important mechanism for social isolation, influencing mass consciousness and transforming the social structure of society.

Полный текст

В статье формулируется новая концепция дисциплинарного статуса менеджмента, согласно которой он предстает как совокупность наук, объединенных аксиологическим ядром. В отличие от медицины, институционализировавшейся на естественно-научном основании, менеджмент может быть институционализирован на культурно-ценностном основании. Этот тезис определяет научную новизну исследования. На материале кыргызской системы «Код Ала-Тоо» показано, как ценностное ядро («Жети осуят»), философия («жандуу башкаруу»), управленческие модели, операционные методики и учебные инструменты образуют целостную архитектуру дисциплины. Сравнительный анализ мировой литературы (Г. Хофстеде, П. Друкер, Д. Норт и др.) выявляет, что, хотя культурная обусловленность управления и необходимость легитимности давно признаны, роль ценностей и культуры последовательно обоснована лишь на организационном уровне (И. Адизес; Э. Шейн; Кэмерон–Куинн). В отличие от этих подходов, впервые предложена формула институционализации менеджмента как дисциплины через национально укорененное аксиологическое ядро и продемонстрирована ее полноформатная реализация на корпусе взаимосвязанных книг, учебных и прикладных инструментов. В этом состоит универсальная значимость кыргызского опыта, открывающего новый путь для институционального развития мировой науки управления.

Полный текст

Статья посвящена обоснованию необходимости формирования кыргызской школы менеджмента как принципиально новой парадигмы управленческой науки. Показано, что глобальные модели управления – от классической школы Тейлора и Файоля до современных Agile и PMBOK – вступили в фазу системного кризиса, обусловленного отсутствием культурной легитимности. На материале кыргызского культурного кода («Жети Осуят», философия «сөз», категории «ынтымак», «кут», «уят») формулируется концепция культурно-легитимированного менеджмента (КЛМ), призванная преодолеть ритуализацию и отчуждение, характерные для современных организаций. Делается вывод, что кыргызская школа менеджмента, опираясь на национальные ценности, открывает перспективы обновления мировой управленческой мысли и может служить прототипом для институционализации аналогичных школ в иных культурных контекстах.

Полный текст

Макалада Кытай Эл Республикасынын жараны, теги кыргыз, профессор Мамбеттурду Мамбетакундун заманбап кыргыз таанууга кошкон ар тараптуу салымдары жөнүндө чагылдырылган.

Мамбеттурду Мамбетакун 1965-жылы аяк оона айынын (сентябрдын) 20сында Кытай Эл Республикасындагы Шинжаң Уйнур автоном районуна караштуу Кызыл-Суу Кыргыз автоном облусундагы Kорумдук деген кыштакта туулуп-өскөн. Ал 1988-жылы теке (июль) айында Үрүмчү шаарындагы Шинжаң университетинин тил-адабият факултетин бүтүргөн. Ал 2011–2018-жылдары Шинжаң педагоггикалык университетине караштуу Манас эпосун изилдөө борборун жетектеген.

Ал көп багыттуу жаратмандык иш-аракети менен заманбап кыргыз таанууга (анын ичинде фольклор таануу, тил таануу, манас таануу, адабият таануу, кыргыз этнографиясы, кыргыз ономастикасы жана башка тармактарга) салым кошуп келет жана ал бул жана башка илимий тармактарда бир катар эмгектерин жарыялаган. Андан тышкары ал кытайлык кыргыздардагы манасчылык жана өлөң айтуу өнөрлөрүн сактоо жана изилдөө боюнча коомдук ишмердиги менен да таанымал.

Полный текст

This article explores the artistic legacy of Xu Beihong – a prominent Chinese painter, educator, and reformer who played a key role in the formation of modern Chinese art in the first half of the 20th century. The author examines the evolution of his artistic style, the influence of Western painting and socialist realism, as well as his contributions to the reform of art education in China. Special attention is given to the cultural exchange between China and the Soviet Union after the founding of the People's Republic of China and how Xu Beihong integrated traditional Chinese and European artistic approaches. The article emphasizes Xu Beihong’s significance as the founder of a new artistic paradigm that combined national identity with universal artistic values.

Полный текст

В статье рассматривается проблема формирования нравственно-ценностной позиции студентов в культурно-образовательной среде вуза и её связь с профилактикой преступности среди молодежи. На основе анализа педагогических и социологических исследований, а также сравнительного изучения опыта Китая и Кыргызстана, выявляются особенности идеологического и политического образования как инструмента воспитания правосознания и гражданской ответственности студентов. Подчеркивается, что в Китае идеолого-политическое воспитание встроено в образовательную систему и способствует снижению девиантного поведения, тогда как в Кыргызстане подобные программы находятся на стадии становления, что в сочетании с коррупцией и социальными рисками повышает вероятность радикализации студентов. Делается вывод о необходимости комплексного подхода, объединяющего ценностное, культурное и правовое воспитание в целях предупреждения преступности среди студентов.

Полный текст

In the era of deep digitalization characterized by pervasive multimedia and mobile internet, the scale of visual information has expanded exponentially. Visualization has evolved into a core instrument for enhancing informational efficacy. This study examines Chinese university students majoring in art and design, with empirical evidence from 815 questionnaires across five higher education institutions. Findings reveal three visual literacy predicaments: conceptual ambiguity (85% lack sufficient understanding), pronounced visual inertia (51.5% prefer non-visual information channels), limited representational competence (44.5% master only sketching), and insufficient interpretative depth (45% miscomprehension of traffic signs). Four-dimensional countermeasures are proposed: Higher education institutions should strengthen strategic planning for visual literacy education and institutionalize it in curricula; develop interdisciplinary pedagogical frameworks integrating visual literacy development; cultivate immersive campus visual cultural ecologies; and implement dual-track capacity-building mechanisms combining "instructional guidance" and "autonomous inquiry." These systematically enhance visual literacy competitiveness among designers to address digital challenges.

Полный текст

Бул макалада Чүй облусундагы курулуштун ХХ кылымдагы өзгөчөлүктөрү талданат. Чүй облусу Кыргызстандагы өнөр жайы жана айыл чарбасы өнүккөн аймактарынын бири болуп эсептелинет. Тарыхый жактан алганда, Чүй өрөөнүнүн аймагы XIX кылымдын аягына чейин сейрек эл жашаган аймак болгон. Бирок индустриалдаштыруунун алкагында Чүй облусу ХХ кылымда өнөр жай борборуна айланып, СССРдин ар кыл республикаларынан келген мигранттарды өзүнө тарткан. Мунун натыйжасында өнөр жай шаарларынын жана калктуу конуштардын курулушу өсүш ала баштаган. Шаарлардын башкы пландарын кабыл алуу Кыргызстанда шаардык мейкиндикти системалуу пландаштыруунун башаты болду. Бул мезгилде Фрунзенин архитектурасы менен шаар курулушунун өнүгүшү шаарды кийинки жаңылоолорго жана кеңейүүгө негиз түздү. Кыргыз шаар курулушунун негизи бекемделип, келечекте урбанистикалык долбоорлорду натыйжалуу ишке ашырууга мүмкүнчүлүк берди.   

Полный текст

Төмөндөгү макалада Чүй өрөөнүндөгү каналдары тууралуу сөз болмокчу. Аймакта сугат иштери адамзаттын байыркы доорлорунан бери үзгүлтүксүз өнүгүп келгендиги археологиялык жана этнографиялык булактар аркылуу аныкталат. Байыркы замандарда өрөөндөгү жергиликтүү калктын өкүлдөрү дарыялардан жана булактардан кичи көлөмдөгү каналдарды казуу аркылуу суунун агымын жөнгө салып, дыйканчылык иштерин уюштурууга салым кошкон. Бул өзгөчө ыкма айыл чарбаны өнүктүрүүдө суу ресурстарын эффективдүү пайдалануунун алгачкы формалары катары каралат. Чүй өрөөнүндө суу бөлүштүрүү системаларынын бир нече түрү бар, анын ичинде чакан арыктар жана каналдар байыртадан эле иштеген. Бул сугат каналдарынын көпчүлүгү кол менен казылып, жаратылыштык шарттарга ыңгайлаштырылган түрдө түзүлгөн. 

Полный текст

Данное исследование направлено на анализ взаимосвязи между исламом и Всеобщей декларацией прав человека через призму общих гуманистических ценностей как ключа к пониманию современных правозащитных проблем. Работа сосредоточена на выявлении точек соприкосновения и взаимодополняемости в фундаментальных принципах – таких как человеческое достоинство, свобода, справедливость, равенство и милосердие. Также рассматриваются вызовы, возникающие из-за различий в философских основаниях между исламским шариатом и современной международной правовой системой. В исследовании подчеркиваются методологические различия в обосновании прав, и предлагается межкультурный диалог как главный инструмент решения обостряющихся проблем в глобальной правозащитной риторике, особенно в условиях культурных конфликтов, политизации прав и утраты доверия к международным стандартам справедливости. В заключение подчеркивается необходимость построения глобального правозащитного партнерства, основанного на уважении к культурным особенностям, согласовании нормативных основ и целей, что усиливает авторитет правовой системы и приближает её к универсальной человеческой совести.

Полный текст

Целью настоящей статьи является всестороннее изучение исторической эволюции исследований рынка на мировых предприятиях, его текущего применения и популяризации в глобальном масштабе, а также будущей тенденции развития исследований рынка в эпоху цифровой экономики с растущим применением искусственного интеллекта (ИИ). Объединяя историческую эволюцию исследований рынка в Китае и за рубежом, мы анализируем происхождение и развитие исследований рынка, а также вклад ключевых исторических событий и фигур. В то же время он исследует и обобщает применение исследований рынка во всем мире, включая области применения, методы применения и эффективность применения. Наконец, в нем предсказывается и описывается, как приложения ИИ будут продолжать популяризировать исследования рынка и возможные изменения в отрасли в будущем.

Полный текст

The article is devoted to a comparative study that analyzes the dynamics of tourist sources and consumer behavior in the People's Republic of China and the Kyrgyz Republic. The paper examines key trends in domestic and international tourism in both countries and analyzes the main groups of tourists and their preferences. Special attention is given to the role of economic, cultural, and digital factors in shaping the demand for tourism services. The study revealed significant differences in tourism development strategies: China demonstrates a high degree of diversification of tourist flows and a significant level of digitalization, while Kyrgyzstan focuses on attracting foreign tourists and developing eco-tourism. The comparative analysis provides a basis for identifying key areas for improving the tourism industry, taking into account consumer behavior and current trends in the tourism services market.

Полный текст